مراحل ساخت و ساز ساختمان (1)
مراحل ساخت و ساز ساختمان (1)
ساخت و ساز ساختمان، یکی از فعالیتهای اساسی و پیچیده در حوزه معماری و عمرانی می باشد.
این موضوع نیازمند برنامهریزی، طراحی و اجرای دقیق است. پروژههای ساخت و ساز میتوانند شامل خانههای مسکونی، ساختمانهای اداری، پلها، سدها و حتی شهرکهای بزرگ باشند.
در این مقاله قصد داریم به بررسی برخی از مراحل مختلف ساخت و ساز و هر یک از گامهای آن بپردازیم.
و در مقاله ای دیگر به معرفی ادامه این مراحل می پردازیم.
پیشزمینه و برنامهریزی
این مرحله از اهمیت بالایی برخوردار است به طوریکه اگر این مرحله بهدرستی انجام شود، بسیاری از مشکلات در مراحل بعدی به حداقل میرسد.
در مرحله پیشزمینه و برنامهریزی، هدف این است که پروژه را بهطور کامل تعریف و برنامهریزی کنیم و شرایط محیطی و مالی آن را بررسی کنیم تا قبل از شروع عملیات اجرایی، تمامی نیازها و موانع شناسایی شود. این مرحله شامل موارد زیر است:
تحقیقات اولیه
- ارزیابی زمین: این کار بهمنظور آگاهی از وضعیت زمین، نوع خاک، سطح آبهای زیرزمینی و مسائل زیستمحیطی انجام میشود.
- تحلیل ریسک: شناسایی ریسکهای احتمالی مانند شرایط آب و هوایی، وضعیت زلزلهخیزی، سیلابها و سایر مخاطرات طبیعی که ممکن است بر پروژه تاثیر بگذارد.
- مطالعات زیرساختی: بررسی نیازهای زیرساختی مانند آب، برق، گاز و دسترسی به جادهها برای تامین نیازهای ساخت و ساز.

مطالعات اقتصادی و مالی
- برآورد بودجه: تخمین هزینههای پروژه، از جمله هزینههای خرید زمین، مصالح، نیروی انسانی و هزینههای عملیاتی
- بررسی سودآوری: در پروژههای تجاری و سرمایهگذاری، ارزیابی سودآوری پروژه و بازگشت سرمایه انجام میشود تا اطمینان حاصل شود که پروژه از نظر اقتصادی قابل قبول است.
- تامین مالی: در این بخش، منابع مالی مورد نیاز پروژه و چگونگی تامین آن تعیین میشود. ممکن است از منابع شخصی، وامهای بانکی یا سرمایهگذاران استفاده شود.
اخذ مجوزها
- مجوزهای ساختمانی و محلی: لازم است پیش از شروع ساخت و ساز، تمامی مجوزهای مورد نیاز از شهرداریها و نهادهای مرتبط اخذ شود.
- مجوزهای زیست محیطی: اگر پروژه تأثیرات زیستمحیطی قابل توجهی داشته باشد، نیاز است که مطالعات ارزیابی اثرات زیستمحیطی انجام و مجوزهای لازم اخذ شود.
- مجوزهای ایمنی و بهداشتی: این مجوزها شامل بررسیها و تاییدات از سوی نهادهای بهداشت و ایمنی برای تضمین سلامت کارگران و محیط کار است.
طراحی اولیه
- ایجاد طرحهای ابتدایی: مهندسان و معماران در این مرحله طرحهای اولیه را بر اساس نیازهای کارفرما و همچنین ویژگیهای زمین و بودجه پیشنهادی ایجاد میکنند.
- هماهنگی با کارفرما و مشاوران: طراحیهای اولیه با کارفرما و مشاوران پروژه بررسی میشود تا نیازها و انتظارات همگی در نظر گرفته شود. طرح نهایی اولیه، دیدی کلی از پروژه را به کارفرما و تیم اجرایی میدهد.
- ارزیابی فنی و اجرایی: بررسی طرحها و نقشههای اولیه از نظر امکانپذیری و هماهنگی با مقررات و استانداردهای فنی و اجرایی.
برنامهریزی زمانبندی و منابع
- تعیین جدول زمانبندی کلی: برای برنامهریزی منابع انسانی، تجهیزات و مصالح لازم است که پروژه، زمانبندی کلی داشته باشد.
- برنامهریزی منابع و نیروی انسانی: تعیین میزان نیاز به نیروی کار، تجهیزات و مواد اولیه در هر مرحله از پروژه تا عملیات اجرایی بهطور پیوسته و بدون مشکل پیش برود.

مرحله طراحی و نقشهکشی
مرحله طراحی و نقشهکشی، یکی از مراحل کلیدی در ساخت و ساز است که مستقیماً بر کیفیت و کارایی پروژه تأثیر میگذارد. این مرحله پس از برنامهریزی اولیه انجام میشود و هدف آن ایجاد نقشهها و طرحهای فنی با جزئیات کامل برای اجرای صحیح و دقیق پروژه است. این فرآیند شامل چند بخش مهم میشود:
معماری
- ایجاد طرح مفهومی: در این بخش، معماران طرح اولیه و مفهومی ساختمان را بر اساس نیازها و خواستههای کارفرما ایجاد میکنند. این طرح شامل بخشهای کلی فضاها، تعداد طبقات، ظاهر بیرونی و طراحی داخلی است.
- تحلیل فضاها و چیدمان: هدف از این مرحله ایجاد چیدمانی کارآمد و بهینه است. مهندسان و معماران در این مرحله بررسی میکنند که چگونه فضاها به هم مرتبط هستند و دسترسی به قسمتهای مختلف چگونه باید انجام شود.
- طراحی نما و جزئیات زیباییشناسی: طراحی نمای بیرونی ساختمان و عناصر تزئینی انجام میشود که میتواند شامل طراحی نما، پنجرهها، رنگها و المانهای زیباشناسی باشد.
سازهای
- محاسبات فنی و سازهای: در این بخش، مهندسان سازه با استفاده از نرمافزارهای مهندسی، محاسبات و تحلیلهای سازهای انجام میدهند تا پایداری و مقاومت ساختمان تضمین شود. این محاسبات شامل بارگذاری ساختمان، مقاومت مصالح، فشارهای ناشی از باد، زلزله و سایر عوامل طبیعی است.
- طراحی سازه اصلی (اسکلت): مهندسان سازه، بر اساس محاسبات انجامشده، سازههای بتنی، فولادی یا چوبی را طراحی میکنند که به عنوان شالوده و ستون اصلی ساختمان عمل میکنند.
- تعیین مواد و مصالح سازهای: در این مرحله مواد مناسب برای بخشهای مختلف سازه از جمله فونداسیون، ستونها، دیوارها و سقفها انتخاب میشود.
تاسیسات مکانیکی
- سیستم تهویه و گرمایش: طراحی سیستمهای تهویه مطبوع، گرمایش و سرمایش بر اساس نیازهای اقلیمی و استانداردهای بهینهسازی انرژی انجام میشود.
- سیستم آب و فاضلاب: طراحی سیستمهای لولهکشی آب و فاضلاب برای اطمینان از تامین آب تمیز و دفع مناسب آبهای زائد. این بخش شامل لولهکشیهای بهداشتی، آب گرم و آب سرد است.
تاسیسات الکتریکی
- نقشهکشی سیستم برقرسانی: طراحی سیستم برقرسانی شامل شبکههای توزیع برق، تابلوهای برق، کلیدها و سیستمهای کنترل است. این مرحله برای اطمینان از تامین برق کافی و ایمنی سیستمها انجام میشود.
- سیستم روشنایی: طراحی سیستم روشنایی داخلی و خارجی برای تامین نور مناسب و ایجاد زیبایی در فضاها انجام میشود.
- سیستمهای ارتباطی و امنیتی: طراحی سیستمهای ارتباطی (مانند تلفن، اینترنت) و امنیتی (دوربینهای مدار بسته و سیستم اعلام حریق) از دیگر بخشهای این مرحله هستند.
نقشهکشی فنی و جزئیات اجرایی
- تولید نقشههای فنی و اجرایی: پس از نهایی شدن طراحیهای معماری، سازهای، تاسیسات مکانیکی و الکتریکی، نقشههای دقیق فنی تولید میشوند. این نقشهها باید شامل تمامی جزئیات اجرایی باشد که پیمانکاران برای ساخت به آنها نیاز دارند
- جزئیات اتصالها و اجزا: مشخصات و جزئیات اتصالها و نقاط بحرانی در نقشهها برای تسهیل اجرا و کاهش خطاهای اجرایی آورده میشود.
- نقشههای سهبعدی و مدلسازی: برای درک بهتر از طرح نهایی، ممکن است از نقشههای سهبعدی و مدلهای رایانهای استفاده شود تا ایدههای طراحی به شکل واقعیتر به نمایش گذاشته شوند.
بررسی و تایید نهایی
- بازبینی و اصلاح: پس از اتمام نقشهکشی و طراحیها، تمامی نقشهها و مدارک فنی توسط تیمهای مختلف از جمله معماران، مهندسان سازه و تاسیسات بررسی و اصلاحات نهایی روی آنها انجام میشود.
- تایید نقشهها توسط کارفرما: نقشههای نهایی باید به تایید کارفرما برسند.
- اخذ تاییدیههای لازم: نقشههای نهایی به سازمانها و نهادهای نظارتی ارسال میشود تا مجوزهای لازم برای اجرای پروژه اخذ شود.

تدارکات و خرید
مرحله تدارکات و خرید در ساخت و ساز ساختمان ها ، مرحلهای مهم و عملیاتی است، با هدف تامین بهموقع و باکیفیت مصالح، تجهیزات و خدمات مورد نیاز پروژه است.
نکته مهم: این مرحله بهطور مستقیم بر هزینهها، زمانبندی و کیفیت اجرای پروژه تأثیرگذار است
این مرحله ، شامل موارد مهم ذیل می باشد؛
تهیه مصالح و مواد اولیه
- شناسایی و انتخاب تامینکنندگان معتبر: در این مرحله، تیم تدارکات فهرستی از تامینکنندگان مختلف را بررسی میکند تا مناسبترین آنها از نظر کیفیت، قیمت و زمان تحویل انتخاب شوند.
- تهیه مواد با کیفیت و استاندارد: با توجه به نقشهها و مشخصات فنی، مواد و مصالح لازم مانند فولاد، سیمان، چوب، آجر و سایر مصالح اصلی پروژه انتخاب و تهیه میشود. اطمینان از کیفیت و استاندارد مواد، برای دوام و ایمنی سازه بسیار مهم است.
- برنامهریزی حمل و نقل: مواد و مصالح باید بهموقع به محل پروژه برسند تا از تاخیر در روند ساخت جلوگیری شود. برنامهریزی صحیح حملونقل برای انتقال مصالح از تامینکنندگان به محل پروژه ضروری است.
قرارداد با پیمانکاران و تامینکنندگان
- مشخص کردن نیازهای پروژه و تهیه قراردادها: تیم مدیریت پروژه، نیازهای اجرایی و پیمانکاری را مشخص کرده و با پیمانکاران و تامینکنندگان قراردادهای لازم را تنظیم میکند. این قراردادها شامل جزئیات خدمات، زمان تحویل و شرایط پرداخت است.
- مذاکره برای قیمت و شرایط بهتر: در بسیاری از موارد، برای کاهش هزینهها و بهبود کیفیت خدمات، تیم خرید با تامینکنندگان مذاکره میکند. شرایطی مانند تخفیفها، ضمانتهای کیفی و زمان تحویل میتواند بر اساس نیاز پروژه توافق شود.
- تهیه و نظارت بر قراردادهای پیمانکاری: در این مرحله، قراردادهای مختلفی مانند قراردادهای زیرپیمانکاران برای خدمات خاص (مانند برقکشی، لولهکشی و تهویه مطبوع) تنظیم میشود و به همراه نظارت بر اجرای قراردادها، فرآیند نظارت نیز در دستور کار قرار میگیرد.
مدیریت موجودی و انبارداری
- انبارداری و مدیریت مواد در محل: مصالح خریداری شده باید بهدرستی انبار شوند. تا از خرابی یا گمشدن آنها جلوگیری شود. سیستمهای انبارداری به تیم کمک میکنند تا موجودی مواد را کنترل کرده و کمبودها یا تاخیرات را به حداقل برسانند.
- کنترل موجودی و مصرف: پایش و کنترل موجودی مواد مصرفشده و مواد در دسترس برای جلوگیری از هدررفت و کاهش هزینهها اهمیت دارد. ثبت دقیق مواد ورودی و خروجی به تیم مدیریت پروژه کمک میکند تا از پیشرفت پروژه اطمینان حاصل شود.
کنترل کیفیت و استانداردهای مواد و تجهیزات
- بازرسی و آزمایش مواد خریداریشده: پس از دریافت مواد و مصالح، تیم کنترل کیفیت آنها را از نظر تطابق با استانداردها و مشخصات فنی بررسی میکند. آزمایشهایی مانند تست مقاومت بتن، کیفیت فولاد و دیگر مصالح ضروری است.
- تضمین انطباق با استانداردها و مقررات: تیم نظارتی اطمینان میدهد که مواد و تجهیزات مورد استفاده با استانداردهای ملی و بینالمللی و نیز مقررات محلی مطابقت دارند.
- پیگیری و ارزیابی تامینکنندگان: تامینکنندگان بهطور مداوم ارزیابی میشوند تا اطمینان حاصل شود که کیفیت و تحویل به موقع را رعایت میکنند. این ارزیابیها به تصمیمگیری برای استفاده از همان تامینکننده در پروژههای آینده کمک میکند.
برنامهریزی و زمانبندی برای تامین به موقع مصالح و تجهیزات
- زمانبندی خرید مصالح و تجهیزات بر اساس برنامه اجرایی پروژه: در این مرحله، تدارکات و خرید مواد باید با برنامه زمانبندی ساخت هماهنگ باشد تا از مشکلاتی مانند کمبود مصالح یا تاخیر در تحویل جلوگیری شود.
- پایش و بهروزرسانی زمانبندی: در طول پروژه، ممکن است نیاز به اصلاح زمانبندی خرید و تامین باشد تا پروژه بهموقع به اتمام برسد. این فرآیند نیاز به هماهنگی مداوم با پیمانکاران و تامینکنندگان دارد.
مدیریت هزینهها و بودجهبندی
- کنترل هزینهها و پایش بودجه: تیم مالی و تدارکات بهطور مداوم هزینهها را بررسی میکنند تا اطمینان حاصل کنند که پروژه از بودجه تعیینشده خارج نشود. این کار از طریق مقایسه هزینههای واقعی با بودجهبندی اولیه انجام میشود.
- تهیه گزارشهای مالی و تحلیلی: گزارشهای منظم از هزینهها و پیشرفت مالی پروژه تهیه میشود تا کارفرما و مدیر پروژه بهخوبی از وضعیت مالی پروژه مطلع باشند. این گزارشها میتوانند شامل تحلیل هزینههای انجامشده، تخفیفهای گرفتهشده و مقایسه با بودجه اولیه باشد.
آمادهسازی و زیرسازی
در این مرحله، زمین برای شروع عملیات ساختمانی و اجرای فونداسیون آماده میشود.
هدف این مرحله، ایجاد پایههای محکم و باثبات برای ساختمان است تا در مراحل بعدی، سازه با پایداری کامل و ایمنی ساخته شود.
این مرحله شامل چند بخش اصلی است:
تسطیح و پاکسازی زمین
- پاکسازی محیط: قبل از شروع هر کاری، زمین از هرگونه مانع، زباله، بوتهها، درختان و مواد اضافی پاکسازی میشود. این کار شامل جمعآوری و دفع زبالههای طبیعی یا ساختگی میشود.
- تسطیح زمین: برای اینکه سطحی صاف و هموار برای ساخت فراهم شود، تسطیح زمین با استفاده از ماشینآلات سنگین مانند بولدوزر و گریدر انجام میگیرد. این کار نهتنها برای ایجاد زیرساخت مناسب مهم است، بلکه به پیشگیری از مشکلات ناشی از تغییرات سطحی در طول ساخت نیز کمک میکند.
- انجام آزمایشهای خاک: آزمایشهای فنی روی خاک انجام میشود تا نوع و خصوصیات آن (مثل مقاومت، رطوبت و قابلیت باربری) مشخص شود. بر اساس این آزمایشها، تصمیمگیری میشود که چه نوع پیریزی و زیرسازی برای پروژه مناسب است.
حفاری و خاکبرداری
- حفاری برای پیریزی: حفاریها باید طبق نقشههای سازهای و بر اساس عمق و عرض مشخصشده انجام شود.
- خاکبرداری اصولی: در این مرحله، خاکهای اضافی و ضعیف از محدوده پیریزی خارج میشوند و اگر نیاز باشد، خاکهای مناسبی برای ایجاد زیرساخت محکم به محل پروژه اضافه میشود.
- کنترل عمق و پهنای پی: تیم نظارتی باید مطمئن شود که حفاری به اندازه و عمق مناسبی انجام شده تا پیها بهدرستی ساخته شوند و مشکلاتی نظیر نشست و ضعف ساختاری به حداقل برسد.
پیریزی (فونداسیون)
- انتخاب نوع پی: نوع پی براساس مشخصات خاک و نوع ساختمان انتخاب میشود. پیها میتوانند به انواعی چون پیهای منفرد، پی نواری، پی گسترده و شمعی تقسیم شوند که هرکدام برای شرایط خاصی مناسب هستند.
- آرماتوربندی: برای افزایش مقاومت پیها در برابر نیروها، میلگردها و آرماتورهای مناسب به شکلهای خاصی قرار داده میشوند. این مرحله از دقت بالایی برخوردار است، زیرا استحکام کلی ساختمان به آن وابسته است.
- قالببندی و بتنریزی: پس از آرماتوربندی، قالبها به شکل پی نصب میشوند و بتنریزی پی انجام میشود. کیفیت بتن و نحوه اجرای آن بسیار مهم است؛ چراکه مقاومت و دوام پی به این عوامل بستگی دارد.
زهکشی و عایقبندی زیرزمین
- ایجاد سیستم زهکشی: اگر ساختمان در مناطقی با سطح آبهای زیرزمینی بالا قرار داشته باشد، زهکشی لازم است تا از تجمع آب زیرزمینی و ایجاد رطوبت جلوگیری شود. سیستم زهکشی شامل لولهها و حفرههایی است که بهطور خاص طراحی شدهاند تا آب اضافی را از اطراف پی دور کنند.
- عایقبندی فونداسیون: عایقبندی دیوارههای پی و زیرزمین برای جلوگیری از نفوذ رطوبت به داخل ساختمان ضروری است. از عایقهای مخصوصی برای پوشش دیوارهای زیرزمینی و فونداسیون استفاده میشود تا سازه در برابر رطوبت و آب مقاوم باشد.
- پر کردن خاک اطراف پیها: پس از زهکشی و عایقبندی، خاک مناسب در اطراف پیها به طور منظم و مرحله به مرحله پر میشود تا پایههای ساختمان کاملاً پایدار شوند و نشست نکنند.
آمادهسازی دسترسیها و زیرساختهای موقت
- راهاندازی مسیرهای دسترسی: مسیرهایی برای ورود و خروج وسایل نقلیه و ماشینآلات سنگین به محل پروژه فراهم میشود. این دسترسیها بهخصوص برای انتقال مصالح و تجهیزات حیاتی است.
- نصب تسهیلات موقت: امکاناتی مانند محل ذخیره مصالح، انبارها، دفاتر موقت، آب و برق موقت نیز در این مرحله نصب میشود تا در طول پروژه مورد استفاده قرار گیرد.
- ایجاد حفاظهای ایمنی: حفاظها و حصارهای موقت در اطراف پروژه نصب میشوند تا از ورود افراد غیرمجاز جلوگیری کرده و ایمنی کارگران حفظ شود.
کنترل کیفیت و بازرسی نهایی زیرسازی
- بازرسی و تایید پیریزی: پس از اتمام پیریزی و زیرسازی، مهندسین ناظر کنترلهای لازم را انجام میدهند. تا مطمئن شوند پیریزی طبق نقشهها و استانداردها اجرا شده است.
- آزمایش فشاری بتن: آزمایشهای کیفی از جمله آزمایشهای فشاری بتن برای اطمینان از مقاومت بتن انجام میشود.
- تایید نهایی و آمادهسازی برای ساخت سازه: پس از انجام بازرسیها و تایید نهایی، زمین آماده میشود. تا ساخت اسکلت و مراحل بعدی آغاز شود.
اصول فنی، استانداردها و جزئیات در تمامی این مراحل، نتیجهای مطلوب به همراه دارد و موجب بهرهبرداری بهینه، افزایش عمر مفید و رضایت کارفرما و کاربران نهایی میشود.
جهت کسب اطلاعات بیشتر در این خصوص حتما مجموعه الوند لیفت را دنبال کنید و مقاله بعدی که ادامه این مقاله می باشد را حتما مطالعه فرمایید تا بیشتر با این جزئیات مهم آشنا شوید.